In vier dagen langs UNESCO Werelderfgoed in Friesland
De UNESCO Werelderfgoed Camperroute
Als je van vrijheid en reizen houdt dan is de kans groot dat je graag op pad gaat met een camper. De onafhankelijkheid en het knusse gevoel van je huis meenemen de weg op, is uniek voor camperen. En juist daardoor kan je het hele jaar eropuit trekken. Ook voor een korte vakantie dicht bij huis. Friesland nodigt je uit om de UNESCO Werelderfgoedroute te ontdekken. In een paar dagen rijd je langs de unieke locaties en gebieden in het noorden van Nederland.
Verken de route hier
Wat is UNESCO Werelderfgoed?
UNESCO is het meest bekend om het Werelderfgoedverdrag en de Werelderfgoedlijst. Het verdrag uit 1972 heeft als doel om erfgoed van unieke en universele waarde beter te kunnen bewaren voor toekomstige generaties. Niet elk werelderfgoed is per se mooi, maar alle zijn op een bepaalde manier uniek, van groot belang voor iedereen en onvervangbaar.
Er zijn in Nederland twaalf van deze erfgoederen te vinden, en de meeste daarvan liggen in de provincie Friesland. En haar hoofdstad Leeuwarden is ook nog eens benoemd als een UNESCO City of Literature. Dit zijn steden die taal en literatuur hoog in het vaandel hebben staan. De Friezen spreken namelijk hun eigen taal, it Frysk, de tweede officiële taal van Nederland en dat merk je als je de provincie bezoekt.
Bezoek vier werelderfgoederen in vier dagen
Het Woudagemaal in Lemmer
Het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer is het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld. In 1920 draaide het gemaal voor het eerst op de kracht van stoom om bij hoge waterstanden het overtollige water weg te pompen. De taak van het water op peil houden voert het tot op de dag van vandaag nog steeds uit. Het grootste stoomgemaal ter wereld maakt indruk. In de enorme machinehal staan vier machines met vier machtige vliegwielen, samen drijven ze acht ronde pompen aan die per dag ongeveer zes miljoen m³ water verplaatsen. Ze hebben wel even zes uur nodig om op te warmen, maar dan draait de bijna honderd jaar oude machine op volle toeren. En dat is een fantastisch gezicht. Twee keer per jaar wordt het gemaal sowieso opgestart, in het voorjaar en in het najaar. Een bezoek aan het Woudagemaal valt goed te combineren met een wandeling in de omgeving. Je komt niet alleen door een mooi natuurgebied maar komt ook meer te weten over de geschiedenis van deze plek: de verdwenen boerderij en de archeologische vondsten.
Onderweg kan je de volgende drie plekken bekijken:
-
Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân
Aan de IJsselmeerkust en tussen de Friese meren is het landschap zó divers, dat vind je nergens anders in Nederland. Kleigrond, terpen, veengebied, meren, kliffen en bossen nestelen zich in de Súdwesthoeke van Friesland. Netjes ingedeeld zijn het vier landschapstypen die je op eindeloos veel manieren kunt ontdekken. Wandel over de oude zeedijken, fiets door zacht glooiende landschappen en peddel door bossen en stadjes naar uitgestrekte meren. Wolkom in het meest veelzijdige stukje Nederland.
-
De kliffen
Het Oudemirdumer Klif is ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Enorme ijsmassa’s duwden vanuit Scandinavië de grond verder en namen dikke keien mee naar Gaasterland. Door de kracht ontstonden er heuvels in het landschap. Er is nu nog een heuvel overgebleven van 6 meter hoog. Het Roode Klif is wat hoger met 10 meter boven het maaiveld. Op het strand van ’t Mirnser Klif zie je de kleurrijke kitesurfers en vliegeraars genieten van de Friese wind.
-
De stadjes aan het IJsselmeer
Het stadje Hindeloopen heeft een beschermd stadsgezicht waardoor je je al snel in het verleden waant. Pal aan het IJsselmeer, de voormalige Zuiderzee, was het gedreven door de zeevaart. Dat rijke verleden zie je overal in terug. De stad Workum heeft een andere uitstraling en is ook een beschermd stadsgezicht, met historische gevels en een gezellige winkelstraat. Neem tijdens je bezoek aan de stad ook een kijkje in Museum Warkums Erfskip in de Waag.
De Waddenzee bij Zurich
Het grootste getijdengebied ter wereld en UNESCO Werelderfgoed, onze Waddenzee. Hier vind je de groene kust met haar dijken en kwelders, waar de vogels uit de hele wereld komen om te broeden. Maar ook de uitgestrekte zee, die tijdens eb in een eindeloze vlakte verandert waar je jezelf kan kwijtraken én weer vinden. Hier kan je gaan wadlopen, maar ook de waddenkust en de Waddeneilanden zijn de moeite waard om te bezoeken. Het is moeilijk te bevatten dat zo’n modderige deurmat als deze van Nederland, Duitsland en Denemarken nergens anders ter wereld te vinden is. Althans niet op deze schaal. Geniet er daarom maar gewoon van bijvoorbeeld starend vanaf de dijk.
Combineer je bezoek met de volgende drie plekken:
-
Het Afsluitdijk Wadden Center
Dit prachtige bezoekerscentrum neemt je mee in de verhalen rondom de Afsluitdijk en de gevolgen van de bouw ervan voor mens en natuur. Een opvallend gebouw met vanaf het dak een uitzicht waar je geen genoeg van kan krijgen. Binnen loop je door de beleefexpositie over het (over)leven van de Nederlanders in de delta, door de eeuwen heen en met het oog op de toekomst van klimaatverandering en zeespiegelstijging.
-
Havenstad Harlingen
Harlingen is de enige zeehavenstad van Friesland, waar wind en water de wet uitmaken. Liefhebbers van een roemrijk nautisch verleden ontdekken hier de prachtige pakhuizen, geweldige gevels en bijzondere binnenhavens en sfeervolle straatjes. Het beschermde stadsgezicht van Harlingen wordt gekenmerkt door de grootste monumentdichtheid van Nederland.
-
Sense of Place
De waddenkust kent een kunstproject dat je langs de hele kust terugvindt. Maak een tussenstop bij het natuurgebied Noarderleech, waar een kunstwerk over de Dobbepaarden te bewonderen is buiten het vogelbroedseizoen om. Stop bij Marrum om het Tempeltje op de dijk te bezoeken en bekijk bij Blije de Terp fan de Takomst, de terp van de toekomst. Tot slot een stop bij Holwerd om samen met de dames van ‘Wachten op hoog water’ over de Waddenzee te staren.
Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker
Het Planetarium in Franeker is in 2023 door UNESCO uitgeroepen tot werelderfgoed. Amateurastronoom Eise Eisinga bouwde het zonnestelsel na tussen 1774 en 1781 in het plafond van zijn grachtenhuis. Dit is het enige nog werkende planetarium ter wereld. Het is een klokwerk waarop je tot op de dag van vandaag de datum en de stand van de planeten kan aflezen. Het is volledig op schaal gemaakt, met houten peggen en spijkertjes die het raderwerk vormen op de zolder. Het museum vertelt het verhaal van de wolkammer die besloot om het plafond in de woonkamer om te toveren tot een planetarium.
Bezoek onderweg ook de volgende drie plekken:
-
Franeker
De stad Franeker is een voormalige universiteitsstad. De Universiteit van Franeker is inmiddels niet de meest bekende academie in Nederland. Je kan er tegenwoordig ook niet meer afstuderen. Dat hebben we aan Napoleon te danken, want onder zijn bewind werd de universiteit opgeheven. De stad heeft een gezellig centrum met horeca in monumentale panden en een schitterende kerk midden in het centrum.
-
De Oudebildtdijk
Bekend als de langste straat van Nederland ontstond de dijk in 1505 als eerst bij de inpoldering van het gebied van het Bildt. Rij langs de huisnummers 1 t/m 1229, de kleine huisjes van landarbeiders die zo hoog en dicht mogelijk op de dijk zijn gebouwd. De wispelturige zee nam namelijk nog regelmatig een kijkje over de dijk heen naar het agrarische landschap erachter. De rijke kleigrond die de zee hier achterliet, krijgt in het voorjaar de rijke kleuren van de tulpenvelden.
-
Sterren kijken
Vanaf Franeker kan je een bezoek brengen aan de sterrenwacht. Laat je inspireren door de wonderen van het heelal. Bezoek een sterrenkijkavond in het Observeum waar je niet alleen door een telescoop kan kijken maar ook meer leert over hoe men in de Middensteentijd leefde. Of ga 's nachts buiten sterren kijken naast je camper bij Zwarte Haan. Daar is het Dark Sky Park bij het Lauwersmeergebied zeker een geschikte plek voor. In het dorpje Wier is nu een park met nachttuin en sterrenkijk tafel aangelegd waar je kunt rondwandelen: de Lautatún.
Combineer je bezoek met de volgende drie plekken:
-
Beekdallandschap Koningsdiep
Liefhebbers die houden van stappen zetten, kunnen wandelen langs één van de oudste wateren in Friesland. Het Koningspad heeft in totaal 14 etappes door het stroomdal van het Koningsdiep. De eerste etappe heeft hetzelfde start- en eindpunt, ideaal om je camper een dagje vrij te geven en de benen te strekken. Deze wandeltocht is 14 kilometer lang en begint en eindigt bij het schitterende landgoed De Slotplaats, waar je ook heerlijk kan eten.
-
Nationaal Park de Alde Feanen
Net onder Leeuwarden ligt één van de vier Nationale Parken die in Friesland liggen. Alde Feanen is Fries voor oude venen. Het is het grootste aaneengesloten natuurgebied op het vasteland. Een combinatie van laagveenmoeras met meren, veenplassen, petgaten, trilvenen, veenmosrietlanden, blauwgraslanden, rietlanden, dotterbloemhooilanden en moerasbossen. Het is een mekka voor vogels en waterliefhebbers en daarmee ook voor vogelspotters. Fietsers en wandelaars maken gebruik van de vele pontjes om het land te verkennen.
-
Het Fochteloërveen
Dit natuurgebied ligt op de grens van Friesland en Drenthe en is het laatste en best bewaarde hoogveengebied van West-Europa. Hier staat ook een uitkijktoren bekend als De Zeven. Deze naam heeft hij te danken aan de vorm, die eraan bijdraagt om hoogtevrees behapbaar te maken. Zo kunnen ook mensen die torens spannend vinden naar boven om hopelijk te genieten van het uitzicht over dit prachtige veenmoeras.
Koloniën van Weldadigheid
Veenhuizen ligt in Drenthe en was van oorsprong een gevangenisdorp en één van de zeven Koloniën van Weldadigheid. Wellicht ken je de bestseller ‘Het pauperparadijs’ van Suzanna Jansen, dat zich afspeelt in dit gebied. Je bevindt je hier op de onzichtbare grens tussen Friesland en Drenthe. Het Friese Appelscha ligt tussen het Drentse Veenhuizen en Frederiksoord en is dus ook onderdeel van het werelderfgoed. Niet voor niets zijn de Koloniën van Weldadigheid in 2021 uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed; de landbouwkoloniën voor armoedebestrijding hebben een uitzonderlijke waarde voor de mensheid.
Onderweg kan je de volgende drie plekken bekijken:
-
Nationaal Park het Drents-Friese Wold
Dit Nationale Park delen we met onze Drentse buren. En het woord wold hebben we te danken aan het Oudnederlandse woord walt, dat uitgestrekt, onontgonnen bos betekent. Echt onontgonnen is het Drents-Friese Wold niet meer; door menselijke invloed ontstonden heidevelden en vlaktes van stuifzand. Het Aekingerzand bij Appelscha wordt in de volksmond de kale duinen genoemd. De 33 meter hoge bosbergtoren in Appelscha geeft een uniek uitzicht over de drie noordelijke provincies: Friesland, Drenthe en Groningen. In de 19e eeuw werden er bomen geplant. Daar hebben we anno nu profijt van. Je geniet van een rijk en divers bos afgewisseld met zandverstuivingen en heidevelden.
-
Fietstocht door de Koloniën
In het Friese Appelscha huur je makkelijk een fiets om dit gebied te ontdekken. In de Drentse dorpen Frederiksoord, Wilhelminaoord, Boschoord en Veenhuizen zie je veel terug van de Koloniën van Weldadigheid. Stap even af om een museum te bezoeken of lees het boek ‘Het pauperparadijs’ in de schaduw van een boom. Onderweg kom je meer dan genoeg terrasjes tegen voor een flaubyt, dat is Fries voor een tussendoortje.
-
Rietvlechten in Noordwolde
In Noordwolde kan je het Nationaal Vlechtmuseum bezoeken. Hier kom je alles te weten over rietvlechten net zoals de geschiedenis van kolonisten die de Koloniën van Weldadigheid ontvluchtten. Het museum vertelt de geschiedenis van de bewoners die grote armoede hebben gekend. Maar een manier vonden om inkomen te verwerven middels het vlechten van mandjes. Het museum is gehuisvest in de voormalige Rijksrietvlechtschool in Noordwolde. Later in 1912 zou de Rijks Rietvlechtschool het vlechten verbeteren, verfraaien en een professionele push geven aan de rotanindustrie in de vele fabriekjes en fabrieken in Noordwolde.