Firdgum - Koehool | Klooster Claercamppad pilgrimage trail: Circular walk 3
The first farmers settled here in the Middle Ages. They were drawn to the area by the Wadden Sea and the salt marsh at Firdgum made it possible for them to survive here. At the Archaeological Resource Centre you can see a reconstruction of a medieval turf house that shows how these farmers must have lived in the 5th century CE.
Another structure that will immediately catch your eye is the narrow 13th-century church tower at Firdgum. The church itself was demolished in 1794 because the building was structurally unsound but the narrow tower was preserved. The large bricks used to build the tower were made from sea clay and are known as ‘kloostermoppen’ or ‘monastery bricks’. These were often produced in wood-fired kilns by the larger monasteries.
Today the villa…
The first farmers settled here in the Middle Ages. They were drawn to the area by the Wadden Sea and the salt marsh at Firdgum made it possible for them to survive here. At the Archaeological Resource Centre you can see a reconstruction of a medieval turf house that shows how these farmers must have lived in the 5th century CE.
Another structure that will immediately catch your eye is the narrow 13th-century church tower at Firdgum. The church itself was demolished in 1794 because the building was structurally unsound but the narrow tower was preserved. The large bricks used to build the tower were made from sea clay and are known as ‘kloostermoppen’ or ‘monastery bricks’. These were often produced in wood-fired kilns by the larger monasteries.
Today the village of Firdgum consists of a cluster of houses. There were once a couple of large country houses here but Camstra State is the only one that has been partly preserved. The walk starts and finishes on Camstrawei road.
The monasteries in this area, such as the one built at Lidlum in 1182, were founded after the first defensive dikes had been constructed. But monks helped repair and strengthen the existing flood defences and drain coastal land to create farmland.
You descend from Firdgum to the sea dike near Westhoek and then walk along the green sea dike towards the hamlet of Koehool, where there was once a lock.
This circular walk is part of the Klooster Claercamppad pilgrimage trail.
Sights on this route
TOP Firdgum/Koehool
Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!
Sint-Nicolaastoren Firdgum
Een bijzonder gezicht: de kerkloze toren die op een verhoogd kerkhof in het kleine terpdorpje Firdgum staat.
Westhoek: verzilting
Al eeuwenlang plukken kustbewoners vruchten van deze bodem, die ooit zee was. En dat is letterlijk zo, de (poot)aardappelteelt van deze streek is bijvoorbeeld van wereldklasse.
Westhoek: verzilting
(beluister hier het audioverhaal)
Al eeuwenlang plukken kustbewoners vruchten van deze bodem, die ooit zee was. En dat is letterlijk zo, de (poot)aardappelteelt van deze streek is bijvoorbeeld van wereldklasse. Toch is er ook een keerzijde. Het zoutgehalte in kustgebieden neemt namelijk zo ver toe dat problemen ontstaan in de landbouw.
Je kunt je wel voorstellen wat er gebeurt als een gewas teveel zout krijgt. In dit gebied hier rond Westhoek komt het zoute grondwater gelukkig niet zo hoog dat de wortels van de gewassen erin groeien. Maar in de zomer kunnen boeren hun droge akkers soms niet beregenen met water uit de sloten en vaarten omdat het zoutgehalte te hoog is.
Het Wetterskip zet deze pomp hier beneden bij het veerooster (en andere stuwen en opmalingen in heel Friesland) in tegen de verzilting, door de vaarten en kanalen door te spoelen met zoet water dat uit de Friese boezem komt.
De Friese boezem is de benaming voor de aan elkaar verbonden kanalen en meren in Friesland met een streefpeil van 0,52 meter onder Normaal Amsterdams Peil (NAP). Dat NAP is het nulpunt dat we in Nederland gebruiken om hoogtes met elkaar te vergelijken. Een onmisbaar instrument.
Het zoete water dat naar deze polder komt, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw van de boezem is afgesloten, wordt bij de sluis van Wier 6 km verderop ingelaten. Het zoute water stroomt naar het gemaal in Zwarte Haan en vandaar naar zee. Probleem opgelost, voor even.
De toenemende zeespiegelstijging zorgt voor een hogere druk van het zoute zeewater op de kustgebieden. De bodem van het land klinkt in, en daalt ook door delfstoffenwinning, en het zoute grondwater zit dus dichterbij de oppervlakte. De zoete laag boven het zoute grondwater wordt ook nog eens dunner omdat de zomers tegenwoordig vaak erg droog zijn.
Het probleem speelt niet alleen hier, maar wereldwijd. Er wordt daarom steeds vaker gekeken naar zouttolerante gewassen voor de toekomst, gewassen die goed tegen zout kunnen dus. Want doorspoelen met zoet water werkt wel, maar het is ook een kostbare manier. Ook op andere manieren wordt daarom al meer zoet water vastgehouden, door bijvoorbeeld oevers te verbreden.
Ingesproken door:
Nienke Brokke beschrijft zichzelf als een kunstenaar die gaat waar het verhaal is. Haar werk uit zich van video-installaties tot land-art. Nienke organiseert buurtprojecten waarbij ze met de bewoners iedere beeldende discipline gebruik om hun verhalen samen te verbeelden. Van animatiefilms tot zandsculpturen.
In 1997 studeerde zij af op de Rietveld theatervormgeving/Art-direction. Joop was daarbij de examinator. 17 jaar na dato nam hij contact op omdat haar examenwerk hem bijgebleven was. “Joop was bevlogen met veel ervaring en verstand van uiteenlopend theater en kunstdisciplines. Een man met twee blote voeten stevig op de grond.
Vanaf de eerste ontmoeting was het alsof hij familie van me was. Hartelijk, oude jongens krentenbrood zeg maar. We bespraken grootse plannen. Verfrissend voor mij om mee te gaan in zijn onstuitbare enthousiasme en projecten te bedenken.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
de Waadfisker
Dit kunstwerk herinnert aan de kustvisserij in de gemeente Franekeradeel en Het Bildt.
Koehool: de dijk
Wat een dijk! Het is een flinke klim, maar bij helder weer kun je de waddeneilanden zien liggen. Niet alleen de hoogte van de dijk imponeert, maar ook de strakke en rechte vorm. Vroeger was die veel grilliger.
Koehool: de dijk
(beluister hier het audioverhaal)
Wat een dijk! Het is een flinke klim, maar bij helder weer kun je de waddeneilanden zien liggen. Niet alleen de hoogte van de dijk imponeert, maar ook de strakke en rechte vorm. Vroeger was die veel grilliger. Zo kun je aan het wegenpatroon zien dat de dijk hier ooit een bocht maakte.
De dijk was ook veel lager. Tot in de twintigste eeuw konden de Koehoolsters waarschijnlijk vanuit hun huizen de zee zien, over een anderhalve meter hoog dijkje. In de jaren dertig werd de dijk ongeveer vijfenhalve meter hoog en in de jaren zeventig kwam hier nog minstens twee meter bij. De komende jaren wordt de dijk versterkt.
De dijk en de zee bepaalden eeuwenlang het leven in Koehool. Bijna alle inwoners visten in het voorjaar en zomer met fuiken op haring, schar, bot en paling. Met z'n allen sleepten ze de vissersbootjes in het voorjaar over de dijk.
Met de komst van de Afsluitdijk in 1932 was het in één klap afgelopen met de haringvisserij. De zeestromen waren door de afsluiting van de Zuiderzee drastisch veranderd, waardoor ook die dijkverhoging hier nodig was. Een flink deel van de oude (vissers)huisjes en zwartgeteerde schuurtjes sneuvelden in 1970, toen de dijk niet alleen hoger maar ook breder werd. Alleen het beeld De Waadfisker en de recreatiewoningen die op vissershuizen zijn geïnspireerd herinneren nu nog aan de visserij.
De kustbewoners waren ook op een andere manier verbonden met het water. Zwemmen kon je hier namelijk lange tijd ook, bij hoog water dan, net als op andere plaatsen aan de dijk. In de jaren dertig waren hier zelfs badhokjes in het café om je te verkleden.
Ingesproken door:
Scenograaf en theatermaker Sofie Doeland ontwikkelt ook installatiekunst. In 2019 maakte ze een kunstwerk voor Moving Landscapes, een samenwerking tussen Oerol en Sence of Place. Een reizende expositie bestaande uit zes landschapswerken die het perspectief van de toeschouwer manipuleren, raken en sturen.
Sofie begeeft zich graag in een monumentaal of ongewoon landschap, het liefst ergens buiten op een heuvel in weer en wind. Op die manier is ze met Joop Mulder in aanraking gekomen. “Ik heb hem leren kennen als een trouwe, lieve en krachtige man. Nuchter en vastberaden. Erg behulpzaam en vol vertrouwen. Hij stond echt pal achter de kunstenaars waarmee hij werkte. Het raakt me nog steeds dat hij er niet meer is.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
Bunker Koehoal
De enige overgebleven bunker van Stelling Koehoal is een blijvende herinnering van de luchtoorlog boven Friesland.
Sint-Martinuskerk Tzummarum
Neogotische kerk. De sierlijke toren met rijke plastiek van blindnissen. De relatief nieuwe kruiskerk is een ontwerp van Herman Rudolf Stoett. De kerk heeft een Van Dam Orgel.
Sint-Martinuskerk Tzummarum
Sint-Martinuskerk Tzummarum
Sint-Martinuskerk
Tsjerkepead 1
8851 EV Tzummarum
TOP Firdgum/Koehool
Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!
Directions
TOP Firdgum/Koehool
Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!
- Gratis parkeren bij de TOP Firdgum-Koehool
- Volg de knooppunten tot aan de zeedijk nabij Westhoek
- Bij de zeedijk linksaf wandelen tot na Koehool en dan weer landinwaarts
- Via het dorp Tzummarum terug naar Firdgum
TOP Firdgum/Koehool
Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!
- 30
- 62
- 74
- 72