Fietsroute - Troch de wrâld fan Ypeij

Hoe een steenrijke familie een hele regio vooruit hielp

Dr. Nicolaas Ypeij (1794-1869) en Baudina Looxma (1806-1890) zijn de grondleggers van Park Vijversburg in Tytsjerk. Zij, en hun zoon Age (1833-1892), hebben veel betekend voor de omgeving rondom Tytsjerk en Ryptsjerk én voor de arme bevolking van de Bergumerheide, het huidige Noardburgum. Duik met deze fietstocht in de bijzondere geschiedenis van deze steenrijke weldoeners.

Vernieuwing dankzij familie Ypeij

De familie Ypeij is in de 19e eeuw één van de rijkste families van Fryslân. Niet alleen Vijversburg is in hun bezit, maar ook talloze landerijen, staten en boerderijen worden door de jaren heen door de familie opgekocht. Staten worden soms net zo hard weer afgebroken, boerderijen worden vaak grondig gerenoveerd naar hedendaagse maatstaven. Nicolaas Ypeij is daarnaast een belangrijke aanjager van landbouwkundige vernieuwingen in de omgeving van Ryptsjerk.

Enorme vooruitgang

Wanneer de Rijksstraatweg wordt aangelegd wordt de armoede zichtbaar op de Bergumerheide. Met name 's winters is er nauwelijks iets te eten en trekken de mannen eropuit om te stropen. Berovingen van reizigers op de Rijksstraatweg komen ook geregeld voor. Nicolaas trekt zich het lot van de straatarme plaggenhutbewoners aan. Een omvangrijk heideontginningsproject waarvan Nicolaas de aanjager is, zorgt voor werkgelegenheid in de winter en een enorme vooruitgang van de omgeving. Langzaam maar zeker werkt het dorp zich op uit de armoede. De boerderijen Groot- en Klein Veldlust worden gebouwd, later volgt de kerk en een school: de Naai-, brei- en bewaarschool. In 1873 wordt daarvoor de Stichting Ypeij opgericht, die de school moet besturen. Gedurende de eerste jaren zijn Baudina en Age nog nauw betrokken bij het reilen en zeilen van deze school.

Koning Willem III

Waar Nicolaas ervan houdt om in de belangstelling te staan - Koning Willem III komt zelfs naar Groot Veldlust om Nicolaas te ridderen - doet zijn zoon Age dat minder graag. Toch speelt ook hij een grote rol in de ontwikkeling van de omgeving rondom Tytsjerk en Noardburgum: hij doneert veel geld aan zaken die hij belangrijk vindt. Zo schenkt hij o.a. na het overlijden van zijn moeder een orgel aan de kerk van Ryptsjerk, 'tot aandenken aan mijne moeder'.

0 kinderen, 24 boerderijen

Na het overlijden van Nicolaas in 1869 blijven Baudina en Age wonen in Vijversburg. Baudina regelt dat gezelschapsdame Helena Mallinckrodt bij hen komt wonen, mogelijk in de hoop dat er iets opbloeit tussen haar en Age. Dat blijkt niet het geval. Age sterft ongehuwd en kinderloos in 1892. Uit zijn testament blijkt dat hij op dat moment in het bezit is van maar liefst 24 boerderijen. De mooiste daarvan zal Helena erven. De overige rijkdom van de familie wordt op verschillende manieren vererfd. Zo wordt er onder andere de Stichting Op Toutenburg opgericht en worden bepaalde bezittingen, zoals de porseleinverzameling van Age, aan het Fries Museum geschonken.

Voor de meest behoeftigen

De Stichting Op Toutenburg wordt bij testament door Age Looxma-Ypeij opgericht als Stichting van weldadigheid. Van deze stichting werd door Age verlangd om het huis met de twintig kamertjes te bouwen, voor de meest armlastige echtparen uit de dorpen Ryptsjerk, Tytsjerk en Hurdegaryp. De bewoners van de twintig kamertjes kregen zelfs een wekelijks inkomen van tien gulden. Naast de bouw van de twintig kamertjes kreeg de stichting ook de taak om het buitengoed Vijversburg in stand te houden als wandelpark.

Stichting Ypeij en Stichting Op Toutenburg: goud in handen

Met de in 1873 opgerichte Stichting Ypeij heeft het culturele en verenigingsleven in Noardburgum goud in handen. Alle bezittingen van de familie Ypeij in Noardburgum worden in deze stichting ondergebracht. De stichting verdient geld met onder andere de pacht van landerijen, maar ook met Russische obligaties. Deze obligaties worden net op tijd voor de Russische revolutie verkocht, waardoor de stichting er financieel warmpjes bijzit. 

Na de komst van de wet op basisonderwijs wordt het schoolgebouw verkocht. De statuten worden aangepast en de stichting krijgt als doel om culturele doeleinden met een neutraal karakter in Noardburgum te ondersteunen. Zo blijft de stichting in Noardburgum filantropie bedrijven in de voetsporen van de familie Ypeij.

De Stichting Op Toutenburg heeft eveneens goud in handen. Door het nalatenschap van de familie Looxma-Ypeij kunnen bezoekers al decennia lang genieten van het prachtige landgoed Park Vijversburg.