Waterbeleefroute: Puur Architectuur - Rondje Binnenstad

Beschrijving

Startpunt: Oude locatie VVV Leeuwarden
Adres: Sophialaan 4, 8911 AE Leeuwarden

Tussenstop 1: Oldehoofsterkerkhof & Oldehove
Adres: Oldehoofsterkerkhof, 8911 DE Leeuwarden

Spieken hoe het ook alweer zat met die Friese Nassaus? Op de hoek met de Grote Kerkstraat zie je een grote muurschildering van Maria Louise van Hessen-Kassel en haar nazaten, waaronder koning Willem-Alexander. Vanaf 1730 woonde Maria Louise (ook wel bekend als ‘Marijke Muoi’) in het achter de muurschildering gelegen Keramiekmuseum Princessehof.

Hoe komt die Oldehove eigenlijk zo scheef? En welk verhaal vertelt het Oldehoofsterkerkhof over de ontstaansgeschiedenis van Leeuwarden als stad? Luister mee naar onze gids van vandaag: Marjolein!

Bekijk de video

Tussenstop 2: Grote of Jacobijnerkerk
Adres: Grote of Jacobijnerkerk, Bredeplaats 4, 8911 EP Leeuwarden

Het oudste monument van Leeuwarden mag in deze route niet ontbreken: de Grote of Jacobijnerkerk, een gotische kerk waaraan vanaf het jaar 1300 twee eeuwen (!) lang gebouwd is. In eerste instantie fungeerde het gebouw als kloosterkerk voor de Dominicanen, ook wel bekend als Jacobijnen – vandaar de dubbele naam. Talloze verbouwingen en een verwoestende brand later zijn In het middenschip van de kerk nog altijd resten van de oorspronkelijke, dertiende-eeuwse kapel terug te zien. Ook het achttiende-eeuwse orgel, de vele muurschilderingen en gebrandschilderde ramen zijn het bekijken waard. Voor Leeuwarden als hofstad vervulde de Grote Kerk vanaf het einde van de zestiende eeuw een belangrijke rol: een deel van de kerk raakte in gebruik als grafkelder voor de Friese Nassaus, directe voorouders van onze koninklijke familie. Van 1587 tot 1747 resideerden de Friese stadhouders in Leeuwarden. Dat is op heel veel plekken in het historische centrum terug te zien. Aan de buitenkant van de Grote Kerk spreekt het Oranjepoortje het meest tot de verbeelding. Het poortje is versierd met het wapen van Leeuwarden en een oranjeboom met gouden appeltjes. De Grote Kerk staat in het hart van de vroegere joodse buurt. Benieuwd hoe het hier was in de eerste helft van de twintigste eeuw? Dat en héél veel meer komt aan de orde in onderstaande montage van het Fries Film Archief. Een tour in vogelvlucht door het Leeuwarden van 1920-1950. Met informatieve voice-over, dus geluid aan!

Bekijk de video

Tussenstop 3: Rondje Hofplein
Adres: Stadhouderlijk hof Leeuwarden, Hofplein 29, 8911 HJ Leeuwarden

Vanaf 1587 verbleef de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg in het imposante Stadhouderlijk Hof. De stadhouders die hem opvolgden, lieten het gebouw steeds weer uitbouwen en verfraaien met barokke stijlelementen. Publiekstrekkers zijn het werkelijk paleiswaardige trappenhuis en de Nassauzaal, waar portretten van de Nassaus de muren sieren en de originele eikenhouten betimmering bewaard is gebleven. Sporen van de Nassaus zijn op veel meer plekken in Leeuwarden terug te vinden: van de grafkelder in de Grote Kerk tot de Prinsentuin, die in eerste instantie werd aangelegd als lusttuin voor de stadhouderlijke familie. De aanwezigheid van de Nassaus maakte het voor de plattelandsadel bovendien aantrekkelijk om zich óók in de Friese hoofdstad te vestigden. In de wintermaanden verbleven zij in statige panden in de stad. Het gevolg? Nóg meer prestigieuze gebouwen en toenemende allure voor de stad. Door het verleden als hofstad herbergt Leeuwarden een schat aan architectuurgeschiedenis: de historische binnenstad telt maar liefst 700 rijksmonumenten. Al die monumentale panden vormen samen eigenlijk het allergrootste monument: een basis waar de rest van het stedelijk leven zich steeds weer omheen vormt.

Tussenstop 4: De Waag
Adres: De Waag, Nieuwestad 148, 8911 DB Leeuwarden

Vanaf de Wirdumerdijk heb je een mooi uitzicht op de Nieuwestad, met als voornaamste blikvanger De Waag. Een belangrijke plek voor de handel: van 1598 tot 1880 werd hier delicate handelswaar zoals romige boter en geurige kaas op kwaliteit en gewicht beoordeeld. Pas daarna mochten de producten de markt op. Onder de luifels lag de handelswaar uitgestald en was het een drukte van belang. Zie je het al voor je? De luifels zijn er nog steeds! De Waag is gebouwd in renaissancestijl, een stijl die opkwam in de late Middeleeuwen en teruggrijpt op de bouwkunst van de oude Grieken en Romeinen. Harmonie en balans waren erg belangrijk en er werd veel aandacht besteed aan versiersels: bij de Waag zie je dat terug aan de rozetten, engelkopjes en de leeuwen boven de luifels. Na twee eeuwen dienst werd de Waag helaas te klein. De functie van publiek weeghuis verhuisde naar het Beursgebouw aan de Wirdumerdijk; ons volgende punt op de route. De Waag deed nog wel dienst als onderkomen voor de Stedelijke Muzykschool. De zolder was al in 1841 omgebouwd tot een oefenzaaltje; nóg meer leven in de brouwerij!

Tussenstop 5: Langs de Hollanderwijk
Adres: Hollanderwijk

Kan een hele buurt samen een Rijksmonument vormen? Jazeker! Achter het NS Station vind je de Hollanderwijk, als geheel aangewezen als Rijksmonument én een beschermd stadsgezicht. Neem een kijkje in deze mooie buurt door na het spoor rechtsaf te slaan en over de Hollanderdijk te fietsen. Die naam heeft deze straat overigens niet voor niets: rond het jaar 1000 diende de Hollanderdijk om land aan te winnen langs de Middelzee, waar Leeuwarden toen nog aan lag. De bebouwing op deze plek kwam pas veel later, namelijk met de komst van de industrialisatie. Opeens was er veel vraag naar woningen voor arbeiders die vanuit het platteland naar de stad trokken. In 1905 begon de Friese architect Willem Cornelis de Groot aan de klus: volkswoningbouw in de Hollanderwijk. De speelse panden en het kronkelige stratenplan dat De Groot ontwierp, zijn geïnspireerd op de toen populaire Jugendstil- en art nouveaustijl. Tot op de dag van vandaag geldt de Hollanderwijk als een van de mooiste wijken van Leeuwarden en zijn de woningen erg in trek. Meer zien van deze architect? Andere Leeuwarder wijken van W.C. de Groot zijn de Oud-Indische buurt en de Saskiabuurt, beide in Leeuwarden-Oost. Onder: W.C. de Groot.

Tussenstop 6: Potmarge (Wetsus/Johannes de Doperkerk)
Adres: Oostergoweg 9, 8911, Leeuwarden

Tip: maak een uitstapje naar de Johannes de Doperkerk door bij het volgende kruispunt rechtsaf te slaan. Je komt uit bij een prachtige, monumentale baksteenkerk uit 1937. Een beetje verdekt opgesteld, maar het kleine stukje omfietsen zeker waard. Vandaag de dag huisvest de kerk diverse water(technologie)bedrijven.

ook het gebouw van Wetsus van dichterbij bekijken? Bewonder zeker even de WaterBar, pal tegenover het gebouw. Dit kunstwerk van kunstenaarsduo Groenewoud/Buij heeft de vorm van een H20-molecuul. Het werd geplaats in het kader van Leeuwarden-Friesland 2018 en wordt gebruikt voor bijeenkomsten en exposities.

Bekijk de video

Tussenstop 7: Sint Bonifatiuskerk
Adres: Sint Bonifatiusplein 20, 8921 JT Leeuwarden

De Sint Bonifatiuskerk werd in 1882 gebouwd naar een ontwerp van Pierre Cuypers, de belangrijkste Nederlandse bouwmeester binnen de neogotiek. Belangrijk kenmerk van deze bouwstijl: een hernieuwde belangstelling voor de zwierige vormen uit de Middeleeuwse architectuur. Weg met de strakke vormen, terug met de gemetselde gewelven en spitsbogen. Cuypers ontwierp ontzettend veel kerken door heel Nederland, van Maastricht tot Leeuwarden. De Sint Bonifatiuskerk geldt als een van zijn beste neogotische werken. Naast kerken ontwierp Cuypers ook andere beeldbepalende gebouwen, bijvoorbeeld het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. De toren van de Sint Bonifatiuskerk is maar liefst 85 meter hoog en vanuit heel de stad zichtbaar; een onmisbaar baken in de skyline van Leeuwarden. Dat werd des te meer duidelijk toen de torenspits in januari 1976 afbrak tijdens een zeer zware storm die over Nederland en België trok.

Tussenstop 8: Centraal Apotheek
Adres: Voorstreek 58 8911 JS Leeuwarden

Met De Centraal Apotheek op de hoek van de Voorstreek duiken we weer verder terug de geschiedenis in: het gebouw is 110 jaar oud en heeft – heel bijzonder – al die tijd apothekers gehuisvest. Het pand is een goed voorbeeld van de vernieuwingsstijl, een Nederlandse bouwstijl die sterk leunt op het populaire Franse art nouveau en de Duitse Jugendstil. Kenmerkend voor deze bouwstijl zijn ronde vormen, speelse kleurstellingen en rijke versieringen. De Centraal Apotheek heeft het allemaal: tegeltableaus, bogentrommels, siermetselwerk, dierfiguren op het dak… Aan de kant van de Voorstreek springt de afbeelding van een vrouwfiguur in het oog. Dit is Hygienia, de Griekse godin van de gezondheid, met in haar handen een slang en een gifbeker. De oplettende kijker vindt op de hardstenen gevel ook nog de naam van de architect terug: Gerhardus Berend Broekema uit Kampen. Meer zien van deze stijl in Leeuwarden? Kijk goed om je heen op weg naar onze volgende stop, want aan de Tweebaksmarkt staat het pand van levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht, eveneens een pareltje uit de tijd van de art nouveau. Het gebouw werd in 1903 ontworpen door architectenbureau Staal en Kropholler. Het is vlakbij; de adelaars op het dak van de Centraal Apotheek kunnen de pelikaan die waakt over De Utrecht bíjna zien!

Tussenstop 9: Provinciehuis Leeuwarden
Adres: Tweebaksmarkt 52, 8911 KZ Leeuwarden

Wie meer leuke combi's van 'toen' en 'nu' wil zien, hoeft zich alleen maar om te draaien. Pal tegenover het Provinciehuis staat Post Plaza. Dit is het voormalige ‘Telegraafkantoor’, zoals nog steeds op de gevel te zien is. Het is tegenwoordig een grand-café met grootstedelijke allure en heel veel knipoogjes naar de geschiedenis van het gebouw. Het pand is ontworpen door Rijksbouwmeester C.H. Peters.

Hoe creëer je ontzettend veel extra kantoorruimte zónder de historische binnenstad geweld aan te doen? Marjolein vertelt hieronder meer over het Provinciehuis, dat 'oud' en 'nieuw' op vernuftige wijze weet te combineren.

Bekijk de video

Tussenstop 10: Blokhuispoort
Adres: Blokhuisplein 40 8911 LJ Leeuwarden

Aan het einde van de vijftiende eeuw liet hertog Albrecht van Saksen – de man die destijds de touwtjes in handen had in de Friese landen - op deze plek een dwangburcht bouwen: het Blokhuis, met daar omheen brede grachten, hoge wallen en ongezellige stekelstruiken. Het Blokhuis beschermde de zuidoostelijke hoek van de stad tegen vijanden en hield opstandige burgers in bedwang. Vanaf 1580 kreeg het gebouw de functie van gevangenis. Vele aanpassingen en uitbreidingen volgden, maar altijd bleef het complex een soort eiland. Een eiland naast de stad, in plaats van een onderdeel van de stad. Na 2008 – toen de Blokhuispoort leeg kwam te staan – ontstond een gedurfd nieuw bestemmingsplan: het complex omtoveren tot een bruisend cultureel ontmoetingspunt. Hoe breek je een gesloten ‘fort’ open voor publiek zonder de monumentale waarde aan te tasten? Architectenbureau TWA uit Birdaard boog zich over dit vraagstuk. Zij ontwikkelden een herkenbare set ‘ontwerpingrepen’ om het complex tot een geheel te smeden, zonder de historische karakteristieken te verliezen. De nieuwe elementen – vaak van zwart staal en glas – zijn eigentijds en makkelijk te herkennen, maar ze overheersen niet. Loop de Blokhuispoort zeker eventjes binnen om het eindresultaat met eigen ogen te bekijken. Vandaag de dag valt er veel te beleven en te zien. Denk aan de Openbare Bibliotheek, een hostel, een horecagelegenheid en verschillende creatieve ondernemers – allemaal in hun eigen cel, maar dan met het deurtje open. Het ondoordringbare fort is eindelijk verbonden met het stedelijke leven van Leeuwarden en bruist! Dat is overigens niet onopgemerkt gebleven: in 2018 ontvingen de architecten voor de transformatie van de Blokhuispoort de NRP Gulden Feniksprijs.

Eindpunt: Oude locatie VVV Leeuwarden
Adres: Sophialaan 4, 8911 AE Leeuwarden

Nog meer zien van de Leeuwarder architectuur? Deel twee van ‘Puur Architectuur’ is 7 kilometer lang met een focus op modernere architectuur in en om de stad. Download ‘m alvast voor je volgende bezoek aan Leeuwarden – óf fiets nog even door.