Proef de smaak van Friesland: koffie en koek

Laten we beginnen met een stukje geschiedenis. Douwe Egberts is ontstaan vanuit een kruidenierswinkel in Joure in 1753, genaamd ‘De Witte Os’. Het jaartal en de plaats zie je ook nog steeds vermeld staan op de rode pakken. Het bedrijf specialiseerde zich in de verkoop van koffie, thee en tabak. Destijds werd koffie alleen verkocht aan de rijken. Thee en tabak waren ook luxeproducten. In de 19e eeuw nam de vraag naar koffie toe en begon het bedrijf zich te specialiseren in koffie voor thuis. Tegenwoordig is Douwe Egberts een van de grootste koffieproducenten ter wereld en nog steeds een favoriet onder de Friezen. In Museum Joure ontdek je meer over de geschiedenis van je lekkere bakje kofje. 

De opmerking die veel gasten in onze provincie maken wanneer ze de oranjekoek voorgeschoteld krijgen is ‘hij is roze, niet oranje!’. Dat klopt! De naam is te danken aan de gekonfijte sinaasappelschil-snippers die in de koek zijn meegebakken. De oranjekleur zit verstopt vanbinnen, onder een roze glazuurlaag. Het recept stamt uit hetzelfde jaar als de DE koffie, 1753. Het typische Fryske gebak werd gebakken door bakkers rondom Leeuwarden en Heerenveen. Beide plaatsen waren residentie van de Oranje Nassaus, zodat de naam oranjekoek ook werd gelieerd aan deze familie. Elke regio heeft een eigen versie van de vulling van de oranjekoeke. In de Friese Wouden maken ze gebruik van anijs, in Noord-West Friesland kaneel en in andere delen gebruiken ze gember. Ken je de 11fountains ook? Dat zijn de elf fonteinen in de elf steden en deze zijn ook verkrijgbaar als oranjekoek!

De Fryske Dúmkes zijn een bekend streekproduct van Friesland. De kleine langwerpige koekjes hebben een zoete smaak en zijn gekruid met anijs en hazelnoten. Waar de naam van het knapperige koekje vandaan komt, weten we niet zeker. Deze twee mogelijkheden zijn onze favorieten: doordat het de vorm van een duim heeft óf vanwege de traditie dat de bakker zijn duimafdruk in het zachte deeg achterlaat als handtekening. 

De drabbelkoek is te herkennen aan de ronde luchtige vorm. Deze koek wordt nog steeds met de hand bereid in koekfabriek De Friesche Sjees in Sneek. De familie Haga slingert een slap deeg van boekweitmeel door de hete roomboter en dit proces heet ‘drabbelen’. Zo ontstond de naam drabbelkoek. De koek heeft een zoete en krokante smaak en staat bekend om zijn kruimels. Net als koffie was deze lekkernij vroeger alleen voor de elite betaalbaar. Voor een gulden kocht je een blik van vijftien koeken en het gemiddelde inkomen van een arbeider was zeven gulden per maand. Als je nieuwsgierig bent naar de bereidingswijze ben je van april tot oktober wolkom in koekfabriek De Friesche Sjees die ook nog eens titel hofleverancier aan de koninklijke familie mag dragen. 

‘Beleef de échte smaak van Friesland!’, zo luid de slogan van het bedrijf maar wij raden het aan om het zelf te beoordelen door te proeven. Molkwarder Koeke is een begrip in Friesland en niet weg te denken uit de supermarkten. De bakkerij ontstond in 1916 in het dorp Molkwerum, onder de Friesen ook wel bekend als Molkwar. Boerenzoon Cornelis de Boer werkte voor de lol aan recepten waaruit ook andere koeken ontstonden, zoals reepkoeke, fondant koeke, plaatkoeke en blokkoeke. Tot op de dag van vandaag bakt de bakkerij ze nog steeds volgens het recept van Cornelis maar dan vanuit Joure.  

Het Workumer Heegje is verkrijgbaar bij Bakkerij van der Werf uit Workum. Deze koek is bedacht door deze lokale bakker en omschrijft het als: ‘net út te lizzen, dit moatsto besykjen!’. We vertalen het even voor je: ‘niet uit te leggen, dit moet je proberen’. Travelblogger Reisgenie omschreef de koek als een combinatie van worteltaart en peperkoek. Proef het zelf in Workum. 

In de omgeving van IJlst ontstond een koek waarvan de oorsprong van het recept een mysterie is. Een knypmantsje is een rond tarwekoekje gemaakt van pepernotendeeg en werd vroeger op het ijs verkocht. Tegenwoordig worden de knypmantsjes alleen bij speciale gelegenheden gebakken. Je moet dus met je neus in de boter vallen als je deze IJlster koek wilt proeven!  

Te herkennen aan zijn de vorm die op een kalfspoot lijkt is de Fryske vertaling daarvan keallepoaten, ook meteen de naam van de koek. De kruidkoek bestaat uit twee langwerpige delen die aan elkaar worden gebakken en smaakt naar taaitaai. De keallepoat is van oudsher een koek-offer. Vroeger gaven de Friezen de koek aan de watergeesten, als dank voor de regen op het land.