Waterbeleefroute: Dijkwerkers

Beschrijving

1

Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum

Het Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum ligt aan de voet van de hoogste terp van Nederland. Hier kunt u toegangskaarten kopen voor het Archeologisch Steunpunt, de kerk en Harsta State. Daarnaast vindt u hier het Terpcafé en TIP.

Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum

Startpunt: Terp Hegebeintum
Adres: Pypkedyk 4, 9173 GC Hegebeintum

Terpdame Beitske verwelkomt je bij het startpunt van de Waterbeleefroute Dijkenbouwers. Hegebeintum is een klein dorpje, maar het staat wel op de hoogste terp van Nederland.

Bekijk de video

Tussenstop 1: Ringdobben en de zeedijk
Adres: Zeedijk 6, 9171 AM Blije

Het tweede punt op de route bevindt zich bij de ringdobben en de zeedijk boven Blije. Wat zijn ringdobben precies en wat is hun functie? Beitske legt het je haarfijn uit.

Bekijk de video

Beitske vertelde al over de oude kaart. Hieronder zie je duidelijk hoe Blije en de oude zeedijk er bij lagen in 1718. Vergelijk deze kaart eens met Google-maps en wat opvalt is dat van het gehele Noarderleech-gebied (boven de huidige op Delta-hoog gebrachte zeedijk) in 1718 nog geen sprake is. Waar Beitske nu staat, vond je toen alleen maar Waddenzee. Deze kaart, Ferwerderadeel 1718, is afkomstig van Fryslanuitgebeeld.frl. Neem hier een kijkje voor nog meer oude kaarten van Fryslân.

Tussenstop 2: Monument paarden van Marrum
Adres: Zeedijk 7, 9073 TN Marrum

In 2006 vond hier een bijzondere reddingsactie plaats. Zo bijzonder dat er internationale aandacht voor was. Beitske rijdt zelf ook paard en is erg onder de indruk van de reddingsactie.

Bekijk de video

Tussenstop 3: De Tempel van Ids
Adres: Zeedijk 7, 9073 TN Marrum

Dit is ‘De Tempel’ van kunstenaar Ids Willemsma. Of het ook werkelijk zo heet is een beetje onduidelijk want iedereen noemt ’t ‘het tempeltje van Ids’. Maar ja, het lijkt ook op een tempel. Met het kunstwerk is het moment gemarkeerd dat de volledige dijk van 66 kilometer door het waterschap op deltahoogte is gebracht. Dat mag ook wel, want dat was een project van 30 jaar. Volgens de kunstenaar is het een presenteerblad van staal waarop een klein stukje van de dijk door pilaren wordt opgetild. Het symboliseert dus het ophogen van de dijk. Maar je mag er ook wel een dak in zien, begroeid met gras… Dit kunstwerk is in 1993 onthuld door de toenmalige Commissaris van de Koningin Hans Wiegel. Als je in het tempeltje gaat staan, heb je een prachtig uitzicht over het buitendijkse gebied het Noarderleech: een bijzonder natuurgebied, helemaal gemaakt door de mens. De meest zeewaartse dijk heeft namelijk drie openingen, waardoor het opkomende zeewater vrij spel krijgt. Dat heeft voor een enorme toename aan planten en dieren gezorgd. Met goed weer kun je zelfs Ameland zien liggen. De volgende stop is het gemaal in de dijk bij Marrum.

Tussenstop 4: Gemaal in de dijk bij Marrum
Adres: Zeedijk 15, 9073 TN Marrum

Beitske en haar tijdgenoten leefden naar het water; steeg de zeespiegel, dan trokken zij zich terug op de terpen. Het tij is gekeerd: tegenwoordig leven we met het water en leveren we een voortdurende strijd tegen het water. Met dijken houden we het zeewater buiten, maar het binnendijkse water moet ergens naartoe kunnen wanneer het hard regent of waait. Het binnendijkse water stroomt door een aaneengesloten, open stelsel van meren, kanalen en kleinere vaarten. Met het Hooglandgemaal in Stavoren, het Woudagemaal in Lemmer, de R.J. Cleveringsluizen bij Lauwersoog en de Tjerk Hiddes sluizen bij Harlingen blijft het water op het streefpeil van NAP -0,52 m en kan er zoet water worden afgevoerd. Nieuw is het gemaal  bij Marrum.  Dit gemaal, dat in de zeedijk is gebouwd, geeft een impuls aan de waterveiligheid, vismigratie, natuurontwikkeling en recreatie in Noord-Fryslân. Het gemaal zorgt voor de watervoer tijdens zware regenval, het gevolg van klimaatverandering. Ook ontstaat er een bijzondere verbinding tussen zoet binnenwater en zout zeewater in het unieke buitendijkse kwelderlandschap voor kwelderplanten en wadvogels. Samen met een nieuwe vaarroute en fietspad is het een schitterend natuurgebied voor bewoners, natuurliefhebbers en recreanten langs de Friese Waddenkust. We staan nu bij het gemaal. Dit nieuwe gemaal verhoogt de bemalingscapaciteit van de binnen wateren en polder. Zo houdt Wetterskip Fryslân het binnendijkse water beter op peil en dringt het verzilting in de polder terug. In het buitendijkse gebied loopt de vaart over in een slenk, zodat er een geleidelijke overgang van zoet naar zout water is. Zo wordt er een uniek leefgebied voor plant- en diersoorten gecreëerd. De vispassage in het gemaal zorgt ervoor dat vissen ongehinderd van het zoute Waddenzeewater naar het zoete binnenwater kunnen zwemmen. Door het brakke kweldergebied komt er ook meer broedgelegenheid voor weide- en wadvogels. Meer over dit natuurgebied vind je bij onze volgende stop: het Kweldercentrum.

Tussenstop 5: Kweldercentrum en de verandering in het Friese landschap
Adres: Noorderleeg 5a, 9074 TG Hallum

Het Friese kweldergebied is erg veranderd sinds de tijd van Beitske. Vanaf de zevende eeuw gingen de boeren op terpen wonen, zoals Beitske al vertelde. Het was de enige plek waar ze veilig waren voor de stijgende zeespiegel. Er werden wel dijken gemaakt van samengeperst zeegras en versterkt met klei, maar deze waren laag en beschermden vooral de boerderijen en de bijbehorende akkers. Niet bepaald zeewerend. De eerste zeewerende dijk werd pas in 1200 aangelegd. Dat heeft het landschap drastisch veranderd. Het water maakte plaats voor vruchtbaar land. Hier in het Kweldercentrum kom je meer te weten over de natuur en historie van het buitendijkse en binnendijkse Noord-Friese kustgebied. Je leert er over het ontstaan van de buitendijkse polders en kwelders, de natuurwaarden en de toekomstige ontwikkelingen. Bij één van die ontwikkelingen zijn we net geweest: het nieuwe gemaal bij Marrum. Je kunt gratis naar binnen bij het Kweldercentrum. Onze volgende bestemming ligt op loopafstand hier vandaan: de Duitse bunker, midden in het Noarderleech. Vanaf hier gaat een wandelroute direct naar de bunker, maar je kunt deze bezienswaardigheid ook overslaan en verder gaan naar het volgende punt.

De terpen en dijken ontstonden niet zomaar. Nee, die zijn door mensenhanden aangelegd. Met prachtige beelden uit het Fries Film Archief gaat het onderstaande filmpje in op de verandering van het landschap en de omkeer in publieke opinie. Behoud van het Waddengebied komt voorop te staan.

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 6: Duitse Bunker
Adres: Noarderleech

Midden in het Noarderleech vind je een overblijfsel uit de Tweede Wereldoorlog. De Nederlandse kust was onderdeel van de Atlantic Wall, de Duitse verdedigingslinie die langs de Atlantische kust liep van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk. In Fryslân is relatief weinig gevochten, al was Vliegbasis Leeuwarden een belangrijke ‘Fliegerhorst’. Zo noemden de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog grote en tactisch belangrijke luchtmachtbasissen. In 1940 werd het Noarderleech als oefengebied voor deze Fliegerhorst in gebruik genomen en in 1941 werd de bunker in het Noarderleech gebouwd. De bunker diende als observatiepost tijdens de oefenbombardementen en beschietingen van de Luftwaffe. De wanden zijn meer dan 50 cm dik en de verhoogde vloer zorgde ervoor dat de observatiepost droog bleef tijdens overstromingen van het buitendijks gebied. De Luftwaffe bouwde ook grote houten scheepsmodellen die als oefendoelwit fungeerden. De bunker is er vrij ongeschonden vanaf gekomen. Tegenwoordig is de bunker een uitkijkpost waar je over het Noarderleech uitkijkt. Op het informatiepaneel lees je wat zich hier in de oorlog heeft afgespeeld. Kijk in alle rust rond, dan gaan we daarna richting de Ouwe Syl. Tip: Voor de geïnteresseerden is er in Koehoal, zo’n 20 km verderop, nóg een bunker, die in 2011 is hersteld. Deze bunker dient als documentatiecentrum.

Tuusenstop 7: Ouwe Syl - Aerden Plaats
Adres: Dominee Schuilingstraat 4, 9078 Oude Bildtzijl

Ouwe Syl, ook bekend als Oude Bildtzijl, is een bijzonder plekje in Friesland. Het is namelijk sinds 2000 een van de ‘Nine Villages of Tradition’. Samen met andere plattelandsdorpen in Europa vormen ze een internationaal netwerk ter bevordering van regionale activiteiten en voor het in stand houden van het cultureel erfgoed. Het dorpsaanzicht ademt nog steeds de sfeer van vijf eeuwen geleden. In die tijd ontstond een bloeiende gemeenschap rond het Syl, oftewel de uitwateringssluis van de drooggelegde Middelzee. De rijke cultuurhistorie is nog steeds te zien in het dorp en in het bezoekerscentrum de Aerden Plaats. Bij de Aerden Plaats zie je wisselende groepsexposities van kunstenaars uit de regio. In dit ‘archeologisch steunpunt’ leer je van alles over de ontstaansgeschiedenis van het Bildt. Een bijzonder stukje Friesland met een eigen identiteit en taal: het Bildts. In het midden van het dorp is de herberg en Café het Graauwe Paard. Met een beetje mazzel tref je de eigenaar daar, Auke, die prachtige verhalen kan vertellen over de streek. Vanuit het dorp rijd je de Oudebildtdijk op, de langste bewoonde weg van Nederland! Bij het volgende punt van deze  tour staat Beitske je weer op te wachten.

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 8: Oudebildtdijk
Adres: Oudebildtdijk, 9078 WJ Oude Bildtzijl

De langste bewoonde straat van Europa ligt dwars door Noordoost-Fryslân. Beitske vertelt over de Ouwe Dyk, zoals hij ook wel wordt genoemd, en legt uit wat een slaperdijk.

Bekijk de video

Eindpunt: Restaurant de Zwarte Haan
Adres: Nieuwebildtdijk 428, 9079 PG St Jacobiparochie

Zwarte Haan is het eindpunt van deze route. Het gehucht was de laatste haven van voormalige gemeente het Bildt. Hiervandaan vertrokken veerboten richting Ameland. We nemen nog even afscheid van Beitske!

https://youtu.be/ZhKLJz4XDs0

9

Restaurant de Zwarte Haan

De Zwarte Haan is uniek gelegen aan de voet van de zeedijk, en wordt omringd door natuur, rust en ruimte. Het restaurant is gevestigd in een monumentale boerderij.

Restaurant de Zwarte Haan