Waterbeleefroute: Friese Admiraliteit

Beschrijving

1

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Aan het plafond van de woonkamer van een prachtig grachtenhuis in Franeker bevindt zich UNESCO Werelderfgoed én het oudste nog werkende planetarium ter wereld.

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Startpunt: Eise Eisinga Planetarium
Adres: Eise Eisinga-straat 3,  8801 KE Franeker

De waterbeleefroute Admiraliteit begint bij het Eise Eisinga Planetarium in Franeker. Hier maken we kennis met onze reisleider Tjerk Hiddes de Vries.

Bekijk de video

Tussenstop 1: Getswerdersyl
Adres: Getswerdersyl 4, 8855 RX Sexbierum

De Slachtedijk – bekend van de Slachtemarathon – is een 42 kilometer lange slaperdijk die dwars door de Friese streek Westergo loopt. Vanaf de Waddenkust bij Oosterbierum tot Rauwerd. De dijk is opgebouwd uit verschillende koppelingen en uitbreidingen van polderdijken. Een exacte datering van het ontstaan van de dijk is niet bekend, maar men schat in de tiende tot de dertiende eeuw. De eerste officiële melding van de dijk komt uit 1506. Sinds 1825 heeft de dijk geen zeewerende functie meer en is het een zogenaamde slaperdijk geworden. Een soort reservedijk achter de nieuwe zeedijk. De Getswerdersyl waar wij nu staan, was de noordelijkste sluis van de Slachtedijk. Door de sluis werd water uit Oostergo afgevoerd naar de Waddenzee bij Roptazijl. De sluis was in deze dijk de enige sluis met deuren. In 1982 is de sluis gesloopt en op de plaats van de syl – Fries voor sluis – staat tegenwoordig een herdenkingsmonument waarin de originele gedenkstenen uit 1841 zijn verwerkt. In dat jaar kreeg men een volledig nieuwe sluis. De sloop in 1982 betekende voor de Elfstedentocht dat deze plaats niet meer schaatsend kon worden gepasseerd en er een kluunplek moest worden ingericht. De Slachtemarathon wordt sinds 2000 elke vier jaar gehouden. Tjerk hield niet van lopen, laat staan een marathon, hij was meer iemand van de zeebenen!  Als het goed is staat hij in Sexbierum op ons te wachten om iets over zijn geboorteplaats te vertellen.

Bekijk de video

Tussenstop 2: Sexbierum
Adres: Alde Buorren 3, 8855 HP Sexbierum

Sexbierum is de geboorteplaats van admiraal Tjerk Hiddes. We bekijken het geboortehuis van Tjerk Hiddes, op Alde Buorren 3.

Tussenstop 3: Liauckemastate
Adres: Liauckamalaan 2 8855 XJ   Sexbierum

Net buiten Sexbierum staat de Liauckama State. De voormalige state werd bewoond door de familie Liauckama, een Friese familie van adel. In 1398 is de familie voor het eerst eigenaar van de state, die dan wordt bewoond door Schelte Liauckama en zijn vrouw. Ongeveer 250 jaar later trekt de laatste Liauckama in de state. Juliana, dochter van de in 1642 overleden Jarich van Liauckama woont er tot 1650. Tegenwoordig is er niet veel meer over van de state van toen. In 1824 werd de state namelijk afgebroken en in 1862 werd er een boerderij van gele Friese steen gebouwd, die er overigens nog steeds staat en tegenwoordig als hotel-restaurant wordt gebruikt. Het kenmerkende poortgebouw van 1604 staat nog wel steeds overeind. De Liauckama’s hebben jarenlang het visrecht en het beheer van het Roptasyl gehad. Ook had de familie een tijd lang de sluis bij Getswerdersyl in hun bezit. Daarover vertelt Tjerk Hiddes je straks meer.

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 4: Roptasyl
Adres: Sylsleane, 8857 Wijnaldum

Tjerk Hiddes vertelt het bijzondere verhaal achter het Roptasyl. Nu zie je er niet veel van terug, maar in de 17e eeuw was het syl het toneel van ruzies tussen Harlingen en Franeker.

Bekijk de video

Tusenstop 5: Hannemahuis
Adres: Voorstraat 56, 8861 BM Harlingen

Aangekomen in havenstad Harlingen vertelt Tjerk Hiddes over de stad in zijn tijd. De Friese Admiraliteit was net verhuisd van Dokkum naar Harlingen.

Bekijk de video

Tussenstop 6: Huis van Tjerk Hiddes de Vries
Adres: Vijver 4, 8861 BS Harlingen

Wanneer je door de straatjes van Harlingen loopt, ga je weer even terug in de tijd. De tijd van de Friese Admiraliteit en Tjerk Hiddes de Vries. In februari 1654 koopt hij het huisje op Vijver 4. Hij woonde hier samen met zijn vrouw Nannetje Atses tot hij in 1666 overlijdt. Tijdens zijn gehele admiraliteitscarrière hebben ze hier gewoond en heeft hij zich opgewerkt van gewone schipper tot de hoogste rang, luitenant-admiraal. Het huisje is altijd goed bewaard gebleven en wordt nog steeds bewoond.

Tussenstop 7: Monument Tjerk Hiddes de Vries
Adres: Zuiderhaven 9, 8861 CJ Harlingen

Het monument op de Grote Bredeplaats, ter ere van Tjerk Hiddes de Vries, is in 1934 onthuld. Het gedenkteken van baksteen en hardsteen heeft de vorm van een scheepsboeg met in de punt het portret van De Vries. In de opschrift is zijn naam geschreven als Tjerk Hiddesz de Fries, met daarbij zijn geboorte- en sterftejaar, 1622 – 1666, en zijn rang: Luitenant-Admiraal van Friesland. De gedenksteen is gemaakt door Willem Valk en B.T. Boeyinga.

Tussenstop 8: 't Havenmantsje
Adres: Havenplein 1, 8861 XA Harlingen

Van ’t Havenmantsje was er in de tijd van Tjerk Hiddes nog geen sprake. Toen stond hier nog de Leeuwenburg met vlak daarnaast de havenpoort. Het diende eerst als logement en kotters meerden hier aan om hun vangst te lossen. Vanaf 1771 werd het in gebruik genomen als vergaderlocatie voor de Friese Admiraliteit en stond het bekend als het Zeekantoor. Toen het oude vergaderhuis en de magazijnen door brand werden verwoest, is het complete archief van de Admiraliteit verloren gegaan. Tegenover de Leeuwenburg was het ‘Comptoir der Convooien en Licenten’ gevestigd. Hier werden vervolgens de voornaamste taken van de admiraliteit als zeemacht en douane-instantie verricht. Aan de Schritsen had de Admiraliteit een gevangenhuis en nog even verderop hadden ze enkele pakhuizen om alles wat je op een schip nodig hebt op te slaan. In 1883 werd de Leeuwenburg gesloopt om plaats te maken voor de huidige bebouwing. Het gebouw heeft nog gediend als belastingkantoor en tussen 1997 en 2007 zat de waterpolitie hier. Heel toepasselijk. Tegenwoordig is het een restaurant en kun je hier uitstekend eten.

Het Friese Film Archief maakt met mooie beelden uit de jaren 1930, een rondvaart door het Harlingen van toen. Veel van de iconische gebouwen en stadsaanzichten zie je vandaag de dag nog steeds in de Friese havenplaats.

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 9: Keermuur
Adres: Hoge Willemskade, 8861 Harlingen

Nederland blijft in gevecht met het water. De waterschappen weten de zee goed in bedwang te houden met dijken en afwateringssluizen. In een plaats als Harlingen is het ontzettend belangrijk dat de scheepvaart gewoon door kan gaan, en dat de stad niet overstroomt bij storm en extreem hoog water. Met de keermuur in de Willemshaven zijn de bewoners goed beschermd tegen hoog water en eventuele stormvloed. Zo is het laatste stukje Fryslân op deltahoogte gebracht en het Nederlandse Deltaplan voltooid. De keermuur is 6,75 meter boven NAP en 500 meter lang. Het Friese waterschap, Wetterskip Fryslân, startte het project in 2008 en de werkzaamheden hebben in totaal 10 jaar geduurd. De hydraulische deur van de keermuur staat normaal gesproken altijd open. Zo kunnen voetgangers, fietsers en de hulpdiensten het Willemshavengebied gewoon bereiken. Alleen bij hoog water sluit de deur en is de stad beschermd tegen overstroming. Naast het plaatsen van de keermuur zijn ook de Tjerk Hiddessluizen, de veerbootkade, de waterkering op Vlieland en de dijken op Terschelling verhoogd. Op de Nieuwe Willemskade staat de Willem Barentszwerf. Daar staat Tjerk je weer op te wachten."

Tussenstop 10: Willem Barentsz Werf
Adres: Nieuwe Willemshaven, 8862 Harlingen

Tjerk Hiddes vertelt over Willem Barentsz en de naar hem vernoemde scheepswerf.

Bekijk de video

Tussenstop 11: De stenen man
Adres: Westerzeedijk 45, 8862 PK Harlingen

We zijn bij het laatste punt van deze waterbeleefroute aangekomen. Tjerk Hiddes vertelt het verhaal achter het monument De Stenen Man.

Bekijk de video

11

De Stenen Man

De Stenen man is een standbeeld dat in het jaar 1576 in Harlingen is geplaatst. Dit rijksmonument, in het Fries genaamd “de Stiennen man” is te vinden op de Westerzeedijk, de plek waar nu ook het strand in Harlingen is.

De Stenen Man